فهرست ترجمه‌های فارسی قرآن
فهرست ترجمه‌های فارسی قرآن در این فهرست ترجمه‌های امروزین، کهن و منظوم قرآن آمده است.
ترجمه‌های امروزین
فهرست زیر شامل ترجمه‌های کامل قرآن کریم است که بر اساس تاریخ نخستین چاپ چینش شده است. برای ارزیابی برخی ترجمه‌ها و مقایسه آنها به کتاب بررسی ترجمه‌های امروزین فارسی قرآن کریم اثر بهاءالدین خرمشاهی و مجله ترجمان وحی مراجعه کنید. توصیفی که در جدول زیر برای نوع ترجمه‌ها آمده، بیشتر از سایت رسمی گرفته شده است.
| مترجم | نخستین چاپ | نوع ترجمه | کتاب‌شناسی | |
|---|---|---|---|---|
| ۱. | غلامعلی حداد عادل | ۱۳۹۰ش | نثر روان و محتوا به محتوا | مشهد: موسسه انتشارات آستان قدس رضوی (به نشر)، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۹۰ |
| ۲. | حسین استاد ولی | ۱۳۸۵ش | نثر روان و دقیق | قم: انتشارات اسوه، ۱۳۸۵ش. |
| ۳. | سید علی موسوی گرمارودی | ۱۳۸۳ش | نثر روان همراه با توضیحات داخل پرانتز و پانوشت | ویراستاران بهاءالدین خرمشاهی، حسین صدرالحفاظ، حسین استادولی، تهران: انتشارات قدیانی، ۱۳۸۳ش. |
| ۴. | ترجمه گروهی | ۱۳۸۳ش | نثر روان و جمله به جمله همراه با توضیحات داخل پرانتز | قم: انتشارات دارالذکر، ۱۳۸۳ش. |
| ۵. | حسین انصاریان | ۱۳۸۳ش | نثر روان و دقیق همراه با توضیحات داخل کروشه | قم: اسوه، ۱۳۸۳ش |
| ۶. | علی‌اصغر برزی | ۱۳۸۲ش | نثر ادبی همراه با نکات نحوی هر آیه بعد از ترجمه و توضیحات تفسیری داخل کروشه | تهران: انتشارات بنیاد قرآن، ۱۳۸۲ش |
| ۷. | ابوالفضل بهرام‌پور | ۱۳۸۲ش | نثر روان همراه با توضیحات اندک و شرح واژه‌های قرآنی | قم: انتشارات عصمت، ۱۳۸۲ش |
| ۸. | محمد صادقی تهرانی | ۱۳۸۲ش | نثر روان (نسبتاً) همراه با توضیحات در متن و پانوشت | تهران: انتشارات کلیدر، ۱۳۸۲ش |
| ۹. | سیدمحمدکاظم ارفع | ۱۳۸۱ش | نثر روان بر اساس ساختار دستور زبان فارسی و فاقد هرگونه توضیح و تفسیر | [تهران]: انتشارات فیض کاشانی، ۱۳۸۱ش |
| ۱۰. | علی اصغر حلبی | ۱۳۸۰ش | تحت اللفظی، نثری دستوری نه چندان مطلوب، با توضیحاتی محدود و مناسب داخل قلاب | تهران: اساطیر، ۱۳۸۰ش |
| ۱۱. | علی‌اکبر طاهری قزوینی | ۱۳۸۰ش | نثر ادبی، نسبتاً دقیق و مطابق، همراه با توضیحات و تفسیر فشرده میان کروشه | تهران: انتشارات قلم، ۱۳۸۰ش |
| ۱۲. | علی مشکینی | ۱۳۸۰ش | نثر روان و دقیق، مطابق با قواعد دستور زبان فارسی همراه با توضیحات فراوان تفسیری داخل پرانتز | [قم]: مرکز چاپ و نشر قرآن کریم، ۱۳۸۰ش |
| ۱۳. | طاهره صفارزاده | ۱۳۸۰ش | (با ترجمه فارسی و انگلیسی) نثری روان با رعایت اصول دستور زبان فارسی، متمایل به ترجمه آزاد، همراه با توضیحات تفسیری داخل قلاب و پانوشت | تهران: هنر بیداری، ۱۳۸۰ش |
| ۱۴. | مسعود انصاری | ۱۳۷۷ش | روان، خوشخوان و مطابق با متن. مترجم از اهل‌سنت است | تهران: فرزان، ۱۳۷۷ش |
| ۱۵. | بهاءالدین خرمشاهی | ۱۳۷۴ش | نثر ادبی و روان، خالی از توضیحات گسترده در متن، مطابقت ترجمه با اصل، دارای توضیحات و نکات تفسیری در پانوشت | انتشارات نیلوفر، ۱۳۷۴ش |
| ۱۶. | ناصر مکارم شیرازی | ۱۳۷۳ش | محتوا به محتوا | تهران: دارالقرآن الکریم دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی |
| ۱۷. | محمدمهدی فولادوند | ۱۳۷۳ش | نثر روان و ساده، محتوا به محتوا | تهران:دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی |
| ۱۸. | احمد کاویانپور | ۱۳۷۲ش | نثر ادبی و شیوا، همراه با توضیحات گوناگون داخل پرانتز و بدون پرانتز | [تهران]:انتشارات اقبال، ۱۳۷۲ش |
| ۱۹. | کاظم پورجوادی | ۱۳۷۲ش | نثر روان، همراه با دقت نسبی و تا حدودی آزاد | تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۲ش |
| ۲۰. | سید جلال‌الدین مجتبوی | ۱۳۷۲ش | نثر روان، دقیق و شیوا همراه با توضیحات | [تهران]: نشر حکمت، ۱۳۷۲ش |
| ۲۱. | مصطفی خرم‌دل | ۱۳۷۰ش | نثر روان و ساده بر اساس قواعد دستور زبان فارسی همراه با خلاصه تفسیر و توضیحاتی داخل پرانتز، مترجم از اهل‌سنت است | تهران: انتشارات احسان، ۱۳۷۰ش |
| ۲۲. | ابوالقاسم امامی | ۱۳۷۰ش | نثر ادبی متمایل به نثر قدیم، با رعایت مطابقت با متن | [تهران]: انتشارات اسوه، ۱۳۷۰ش |
| ۲۳. | محمدباقر بهبودی | ۱۳۶۹ش | نثر روان، آمیخته با تفسیر به صورت غیرمتمایز | چاپخانه اسلامیه، ۱۳۶۹ش |
| ۲۴. | محمد خواجوی | ۱۳۶۹ش | تحت اللفظی، شیوا و امروزی | [تهران]: انتشارات مولی، ۱۳۶۹ش |
| ۲۵. | جلال‌الدین فارسی | ۱۳۶۹ش | ترجمة آزاد و تا حدودی روان و استوار | تهران: انجام کتاب، ۱۳۶۹ش |
| ۲۶. | عبدالمحمد آیتی | ۱۳۶۷ش | خوشخوان و شیوا | [تهران]: انتشارات سروش، ۱۳۶۷ش |
| ۲۷. | داریوش شاهین | ۱۳۵۹ش | نثر ادبی همراه با توضیحاتی داخل پرانتز و پانوشت | انتشارات جاویدان، ۱۳۵۹ش |
| ۲۸. | حکمت آل آقا | ۱۳۵۳ش | نثر روان و سلیس، ترجمه محتوا به محتوا | تهران: انتشارات اقبال، ۱۳۵۳ش |
| ۲۹. | علی نقی حسینی (فیض الاسلام) | ۱۳۴۸ش | نثر ادبی همراه با توضیح و تفسیر در داخل پرانتز | تهران: کتابخانه اسلامیه، ۱۳۴۸ش |
| ۲۹. | زین العابدین رهنما | ۱۳۴۶ش | تحت اللفظی همراه با تفسیر | تهران: کیهان، ۱۳۴۶ش |
| ۳۰. | محمود یاسری | ۱۳۴۴ش | نثر روان همراه با توضیحات تفسیری گسترده و افزوده‌های کوتاه در پانوشت | [قم]: کتابفروشی و انتشارات اسلامیه، ۱۳۴۴ش |
| ۳۱. | ابوالقاسم پاینده | ۱۳۳۶ش | نثر ادبی فصیح و گویا و بر اساس قواعد دستور زبان فارسی | تهران: انتشارات علمی جاویدان، ۱۳۳۶ش |
| ۳۲. | محمدکاظم معزی | ۱۳۳۶ش | تحت اللفظی همراه با توضیحات اندک داخل پرانتز | [تهران]: مؤسسه انتشارات صالحین، ۱۳۳۶ش |
| ۳۳. | عبدالحسین آیتی | ۱۳۲۶-۱۳۲۴ش | نثر روان و استوار، بر اساس دستور زبان فارسی همراه با توضیحات تفسیری داخل پرانتز و پانوشت | یزد: [بی‌نا]، ۱۳۲۶-۱۳۲۴ش |
| ۳۴. | تعدادی از علمای اهل‌سنت افغانستان | ۱۳۳۴ش | ترجمه ساده همراه با تفسیر کوتاه.این کتاب، در سال ۱۳۲۳ق/۱۲۸۲ش نوشته شده و به تفسیر کابلی نیز معروف است. این ترجمه از یک ترجمه و تفسیر قرآن به زبان اردو، نوشته شده توسط دو عالم دیوبندی، ب فارسی بازگردانی شده است. | [کابل]: شرکت سهامی، ۱۳۷۵ق/۱۳۳۴ش |
| ۳۵. | مهدی الهی قمشه ای | ۱۳۲۳ش | ترجمه آزاد همراه با خلاصه تفاسیر داخل پرانتز | [تهران]: کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۲۳ش |
| ۳۶. | محمدطاهر مستوفی | ۱۲۹۴ق | نثر روان و نسبتاً دقیق | ۳جلد، [تهران]: کتابخانه علمیه اسلامیه، ۱۲۹۴ق |
| ۳۷. | ولی الله دهلوی (۱۱۱۴-۱۱۷۶ق) | [بی‌تا] | نام ترجمه: فتح الرحمن فی ترجمةالقرآن. تحت اللفظی و دقیق همراه با توضیحات تفسیری در حاشیه و داخل پرانتز. مترجم از عالمان مشهور اهل‌سنت در هند و پاکستان است | کراچی و لاهور: تاج کمپنی لمیتد، [بی‌تا] |
ترجمه‌های کهن
اسفراینی (درگذشت: ۴۷۱ق) در تاج التراجم و سرخسی (درگذشت: ۴۸۲ق) در المبسوط نوشتند فارس‌ها به سلمان فارسی نامه نوشتند که سوره حمد را برای‌شان به فارسی ترجمه کند. اما برخی، در درستی این اتفاق و تسلط سلمان بر عربی تردید کرده‌اند.
بیشتر مشخصات ترجمه‌های فهرست زیر و توضیحات آن، برگرفته از مقاله «ترجمه‌های فارسی قرآن» و بر اساس سال نگارش ترجمه چینش شده است که از کهن‌ترین آغاز می‌شود.
| عنوان | مؤلف | تاریخ نگارش | توضیحات | |
|---|---|---|---|---|
| ۱. | ترجمه تفسیر طبری | ناشناس | سده ۴ق | ترجمه کاملی از قرآن در این کتاب آمده است. این کتاب ترجمه تفسیر طبری نیست و به خطا چنین نام گرفته است. |
| ۲. | سوره مائده از قرآنی کوفی با ترجمه استوار | ناشناس | به نظر می‌رسد همان ترجمه‌ای باشد که در ترجمه تفسیر طبری آمده است. | |
| ۳. | [ترجمه‌ای قدیم از قرآن کریم] | ناشناس | به نظر می‌رسد همان ترجمه‌ای باشد که در ترجمه تفسیر طبری آمده است. | |
| ۴. | [قرآن شماره ۴] | ناشناس | بسیار شبیه به ترجمه‌ای است که در ترجمه تفسیر طبری آمده است. | |
| ۵. | معانی کتاب الله تعالی و تفسیر المنیر | ابونصر احمد بن محمد بن حمدان بن محمد حدادی | اواخر سده ۴ق یا اوایل سده ۵ق | نوشته شده در غزنی، افغانستان |
| ۶. | پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی | ناشناس | سده ۵ق (حدود) | نثر نسبتاً موزون و گاه شبیه به شعر هجایی دارد. |
| ۷. | تفسیر قرآن پاک | ناشناس | سده ۴ق (اواخر ۴ یا اوایل ۵) | ترجمه آمیخته با تفسیر است و گویش خراسانی دارد و ساختار عبارات منطبق با ساختار آیات و از قالب دستور زبان فارسی خارج است. |
| ۸. | تفسیر قرآن کمبریج | ناشناس | سده ۴-۵ق | ترجمه به صورت مزجی در تفسیر آمده و دارای عبارات دستوری، واژگان کهن و گاه نایاب است. |
| ۹. | [بخشی از تفسیری کهن] | ناشناس | سده ۵ق | ترجمه آمیخته با تفسیر است و گویش خراسانی دارد و ساختار عبارات منطبق با ساختار آیات و از قالب دستور زبان فارسی خارج است. ترجمه دیگری نیز در این کتاب آمده که متأخرتر است. |
| ۱۰. | [ترجمه‌ای کهن به فارسی] | نجم‌الدین عمر نسفی (۵۳۸-۴۶۲ق) | سده ۵ یا ۶ | نثر موزون و مسجع دارد. |
| ۱۱. | تفسیری بر عُشری از قرآن کریم | ناشناس | سده ۵ق | در مقایسه با ترجمه‌های قبلی به دستور فارسی نزدیک‌تر و منشأ همین تحول است. |
| ۱۲. | تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم | شاهفور بن طاهر اسفراینی (د ۴۷۱ق) | سده ۵ (۴۶۰-۴۳۰ق) | ترجمه تحت اللفظی و دارای واژگان فارسی اما در قالب نحو عربی است. |
| ۱۳. | ترجمه قرآن موزه پارس | ناشناس | سده ۵ق | هیچگونه تفسیری ندارد، برخاسته از خراسان و تقلیدی آشکار از ترجمه‌ای است که در ترجمه تفسیر طبری آمده است. |
| ۱۴. | تفسیر سورآبادی | ابوبکر عتیق نیشابوری | سده ۵ق | واژگان عربی نسبت به ترجمه‌های قبل بیشتر، اما ساختار جملات به دستور زبان فارسی نزدیک‌تر شده است. |
| ۱۵. | تفسیر شنقشی | شنقشی | سده ۶ق (اواخر) | گویش خراسانی و نثر عمومی فارسی‌تری دارد؛ اما واژگان عربی آن به حدود ۱۲ تا ۱۵٪ می‌رسد. |
| ۱۶. | تفسیر کشف الاسرار | رشیدالدین ابوالفضل میبدی | سده ۶ق | در سه نوبت نوشته شده و هر نوبت دارای ویژگی خود، نوبت دوم و سوم ترجمه شیوا و مطابق با دستور فارسی دارد اما نوبت اول ساختار عبارات غیرفارسی است. ترجمه آیات پیش از تفسیر آمده است. |
| ۱۷. | تفسیر روض الجنان و روح الجنان | ابوالفتوح رازی | سده ۶ق (دهه دوم و سوم) | از ترجمه‌های قدیم پیروی کرده اما نثرش پسندیده و شیواست. عبارات دستور فارسی دارد اما کلمات عربی فراوان است. |
| ۱۸. | تفسیر بصائر | معین الدین نیشابوری | سده ۶ق | فقط یک جلد از آن باقی است. نثر ترجمه پیرو ترجمه‌های گذشته است. |
| ۱۹. | [ترجمه قرآن] | ناشناس | سده ۶ق (۵۵۶ق) | شبیه به ترجمه‌ای است که در تفسیر روض الجنان آمده و از نظر جمله‌بندی و واژگان پیرو ترجمه‌های گذشته است. |
| ۲۰. | تفسیر جلاء الاذهان | ابوالمحاسن جرجانی | سده ۸ق | خلاصه‌ای از تفسیر روض الجنان است. ترجمه آیات درون تفسیرها آمده و نثر فارسی روان دارد. |
| ۲۰. | تفسیر یعقوب چرخی | یعقوب چرخی | نیمه اول سده ۹ق | ترجمه و تفسیر تسمیه، تعویذ، سوره فاتحه و جزء بیست و نهم و سی‌ام. |
| ۲۱. | تفسیر مواهب علیه | حسین بن علی کاشفی | سده ۹ق | ساختار عبارات در ترجمه آیات، منطبق بر نحو عربی است و دارای واژگان کهن. |
| ۲۲. | تفسیر ترجمة الخواص | علی بن حسن زواره ای | سده ۹ق (۸۹۷ تا ۸۹۹ق) | نثر آن نثر دوره صفوی است که دارای ترکیبات عربی، عبارات خام، اوزان جمع عربی، جمله‌های بی‌فعل و... است. |
| ۲۳. | تفسیر منهج الصادقین | فتح‌الله کاشانی | سده ۱۰ق (۹۸۲ق) | نثر آن نثر دوره صفوی است که دارای ترکیبات عربی، عبارات خام، اوزان جمع عربی، جمله‌های بی‌فعل و... است |
| ۲۴. | تفسیر شریف لاهیجی | قطب الدین شریف لاهیجی | سده ۱۱ق | ترجمه محتوایی و تفسیری است |
ترجمه‌های منظوم
فهرست زیر ترجمه‌های قرآن به شعر فارسی‌اند که بر اساس تاریخ اولین چاپ چینش شده‌اند.
| مترجم | نخستین چاپ | کتاب‌شناسی | |
|---|---|---|---|
| ۱. | میرزا حسن اصفهانی (صفی‌علی شاه) | ۱۳۰۶ق | چاپ سنگی |
| ۲. | امید مجد | ۱۳۷۶ش | نیشابور: امید مجد، ۱۳۷۶ |
| ۳. | محمد شائق | ۱۳۸۰ش | تهران: فؤاد، ۱۳۸۰ |
| ۴. | سیدمحمد علی‌محمدی (موسوی جزائری) | ۱۳۸۱ش | قم: موسسه انتشارات حضرت معصومه(س)، ۱۳۸۱. |
| ۵. | رضا ابوالمعالی | ۱۳۸۳ش | تهران: خاص، ۱۳۸۳ش |
| ۵. | سارا شمیزی | ۱۳۸۴ش | |
| ۶. | عباس احمدی | ۱۳۸۴ش | |
| ۷. | شهاب تشکری آرانی | ۱۳۸۴ش | تهران: پگاه‌اندیشه، ۱۳۸۴. |
| ۸. | کرم‌خدا امینیان | ۱۳۸۴ش | قم: اسوه، ۱۳۸۴ |
| ۹. | رستم کوشان | ۱۳۸۴ش | تهران: مؤسسه خدمات علمی و آموزشی رزمندگان اسلام، ۱۳۸۴ش |
| ۱۰. | عباس حداد کاشانی | ۱۳۸۴ش | تهران: حافظ نوین، ۱۳۸۴ش |
پانویس
- ↑ به کوشش: محمدعلی رضایی اصفهانی، حسین شیرافکن، غلامعلی همایی، محسن اسماعیلی و محمد امینی
- ↑ قرآن با ترجمه ترکی آذربایجانی نیز از او در سال ۱۳۶۷ش از انتشارات اقبال چاپ شده است.
- ↑ جلد۱: ۱۳۴۶، جلد۲: ۱۳۴۹، جلد۳: ۱۳۵۳، جلد ۴: ۱۳۵۴.
- ↑ روحانی، دایرةالمعارف تشیع، ج۱، ص۲۱۵.
- ↑ اسفراینی، تاج التراجم، ج۱، ص۸.
- ↑ سرخسی، المبسوط، ج۱، ص۳۷.
- ↑ آذرنوش، ، ص۸۱-۸۲.
- ↑ آذرنوش، «ترجمه‌های فارسی قرآن»، ص۸۱.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ »، ص۳۹۶.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ ؛
- ↑
- ↑
- ↑
منابع
- آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه‌های فارسی قرآن»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی (ج۱۵)، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- احمدی، عباس، ، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
- تشکری آرانی، شهاب، «قرآن کریم با ترجمه شعر فارسی»، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، بررسی ترجمه‌های امروزین فارسی قرآن کریم، چ۲، قم: مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی، ۱۳۸۹.
- روحانی، محمدحسین، «ترجمه قرآن»، در دایرةالمعارف تشیع، تهران، حکمت، ۱۳۹۰ش.
- شائق، محمد، «القرآن الکریم، ترجمه منظوم]»، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
- شمیزی، سارا، «گنج حکیم»، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
- علی‌محمدی، سیدمحمد، «ترجمه منظوم قرآن کریم»، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
- فولادوند، محمدمهدی، «قرآن مجید با ترجمه منظوم امید مجد»، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
- ناجی اصفهانی، حامد، «ترجمه منظوم صفی علی شاه»، مجله بینات، ش ۴۹-۵۰، ۱۳۸۵ش.
ردهها: